Nobelova nagrada je nagrada koje se dodeljuju iz oblasti fizike, hemije, medicine, književnosti i mira.
Dodeljuje se za „najveća dostignuća koja su doprinijela ljudskom rodu” tokom proteklih godinu dana. Citirani dio navodi se u testamentu švedskog preduzetnika i pronalazača dinamita Alfreda Nobela, u čiju čast je nagrada i dobila ime.
On je veći dio vlastitog bogatstva ostavio fondu iz kojeg se ovo priznanje do dan danas dodjeljuje, a prvi put je dodijeljeno 1901.
Nobelove nagrade za fiziku, hemiju, medicinu, književnost i nagrada iz ekonomskih nauka dodjeljuju se u Stokholmu, u Švedskoj.
Dobitnik Nobelove nagrade za mir bira se u Norveškoj, i to čini komisija sastavljena od pet članova imenovanih u Norveškom parlamentu i dodjeljuje se u Oslu.
Proteklih dana po tačno utvrđenom kalendaru objavljena su imena ovogodišnjig dobitnika.
Nobelova nagrada za medicinu
Američki naučnici Victor Ambros i Gary Ruvkun dobili su ovogodišnje Nobelove nagrade za medicinu za otkriće mikro RNK, odnosno fundamentalnog principa kojim se reguliše aktivnost gena, saopćila je Nobelova skupština Instituta Karolinska u Stokholmu. “Njihovo revolucionarno otkriće otkrilo je potpuno novo načelo regulacije gena koje se pokazalo kao ključno za višećelijske organizme, uključujući ljudska bića”, pojašnjava se u saopćenju. Njihov rad objašnjava kako se ćelije specijaliziraju i razvijaju u različite vrste, poput mišića i živčanih ćelija, iako sve ćelije u pojedincu sadržavaju isti skup gena i uputa za rast i preživljavanje.
Nobelova nagrada za fiziku
Naučnici John Hopfield i Geoffrey Hinton dobili su Nobelovu nagradu za fiziku za otkrića i izume koji su postavili temelje za mašinsko učenje, objavila je Švedska kraljevska akademija nauka.
“Dvojica ovogodišnjih dobitnika Nobelove nagrade za fiziku koristili su se alatima iz fizike za razvoj metoda koje su temelj današnjega moćnog strojnog učenja. Strojno učenje utemeljeno na umjetnim neuronskim mrežama trenutno predstavlja revoluciju u nauci, inženjerstvu, kao i u svakodnevnom životu”, navodi se u saopćenju.
Nobelova nagrada za hemiju
Švedska kraljevska akademija nauka odlučila je da dodijeli ovogodišnju Nobelovu nagradu za hemiju ravnopravno Davidu Bakeru “za računarski dizajn proteina”, a drugu polovinu Demisu Hassabisu i Johnu Jumperu “za predviđanje strukture proteina”.
Dobitnici će podijeliti novčanu nagradu u iznosu od 11 miliona švedskih kruna (oko 1.000 000 evra).
Nobelova nagrada za književnost
Južnokorejska književnica Han Kang dobitnica je ovogodišnje Nobelove nagrade za književnost “za intenzivnu poetsku prozu koja se suočava sa historijskim traumama i razotkriva krhkost ljudskog života”, objavila je u četvrtak Švedska akademija. Han Kang (53) najpoznatija je južnokorejska savremena književnica, dobitnica nagrade Bookerove za roman Vegetarijanka 2016. godine. Uz Vegetarijanku, na BHS jezike joj je preveden i roman Ljudska djela.
Nakon nagrade za mir, Nobel za književnost privlači najviše pozornosti i njihovim dobitnicima donosi veliku globalnu pozornost i skok u prodaji knjiga koji, međutim, može biti relativno kratkotrajan za autore koji nisu poznata imena.
Nobelova nagrada za mir
Japanska organizacija Nihon Hidankyo osvojila je Nobelovu nagradu za mir 2024. godine “zbog napora da oslobodi svijet nuklearnog oružja te za svjedočanstva preživjelih da se nuklearno oružje nikada više ne smije upotrijebiti”. Organizacija je utemeljena kao odgovor na napade atomskom bombom na Hirošimu i Nagasaki u augustu 1945., a pretvorila se u globalni pokret čiji su članovi neumorno radili na podizanju svijesti o katastrofalnim humanitarnim posljedicama korištenja nuklearnog oružja.
Nobelova nagrada za ekonomiju
Švedska kraljevska akademija nauka dodijelila je danas i posljednju Nobelovu nagradu za 2024. godinu i to za ekonomiju Daronu Acemogluu, Simonu Johnsonu i Jamesu A. Robinsonu za istraživanje o ulozi društvenih institucija u razlikama u prosperitetu bivših kolonija.
Društva s lošom vladavinom prava i institucijama koje iskorištavaju stanovništvo ne generiraju rast niti promjene na bolje, zaključuje švedska akademija, citirajući u obrazloženju nagrade istraživanje trojice profesora američkih univerziteta.
Evropska kolonizacija velikih dijelova svijeta donijela je društvene promjene, koje su ponekad bile “dramatične”, ali su se i razlikovale od zemlje do zemlje.
U nekim zemljama kolonizatori su eksploatirali autohtono stanovništvo i crpili resurse kako bi za sebe izvukli korist, a u nekima formirali su inkluzivne političke i ekonomske sisteme kako bi na duži rok osigurali evropske migrante.
Razlike u prosperitetu pojedinih zemalja vuku korijene, između ostalog, upravo u društvenim institucijama iz razdoblja kolonizacije, utvrdili su nagrađeni ekonomisti.
Šta dobija svaki od laureata?
Svaki od nagrađenih dobija:
- Nobelovu diplomu, pri čemu je svaka unikatno umjetničko djelo
- Nobelovu medalju, koja se izrađuje u nekoliko varijacija
- Novčanu nagradu u iznosu od 11 miliona švedskih kruna koja se dijeli između laureata ukoliko ih ima više, a dobitnici moraju da održe predavanje da bi dobili novac.
Nagrade ovogodišnjim laureatima će biti uručene na ceremonijama u Stokholmu i Oslu 10. decembra, na godišnjicu smrti švedskog naučnika Alfreda Nobela, koji je ustanovio tu nagradu.
